Jacek Kaczmarski - Pejzaż z szubienicą [tekst, tłumaczenie i interpretacja piosenki]

Utwór inspirowany obrazem Pejzaż z szubienicą, który w 1568 roku namalował niderlandzki artysta Pieter Bruegel Starszy. Twórczość XVI-wiecznego malarza stanowiła podstawę dla kilku innych kompozycji Jacka Kaczmarskiego: Upadku Ikara, Wojny postu z karnawałem czy Przypowieści o ślepcach.

Pejzaż z szubienicą był jednym z ostatnich obrazów, które Bruegel na krótko przed śmiercią podarował żonie. Dzieło przedstawia wkomponowaną w sielski krajobraz szubienicę, wokół której ludzie bawią się lub oddają codziennym czynnościom. Tym samym miejsce egzekucji zaburza niewinny, spokojny charakter wiejskiej okolicy.

W przeciwieństwie do utworów, które stanowiły dość wierną poetycką adaptację obrazów Bruegela (Upadek Ikara, Wojna postu z karnawałem), w Pejzażu... Kaczmarski wprowadza elementy nieobecne u niderlandzkiego artysty. W kompozycji pojawia się skazaniec, zaprowadzony przez tłum na miejsce egzekucji, a następnie powieszony. Procesja ma uroczysty charakter i przestępca w ostatnich momentach życia traktowany jest jak król. Odzwierciedla to niektóre tradycje związane z więźniami, na których ciążył wyrok śmierci.

Kaczmarski wspominał w rozmowie opublikowanej na łamach miesięcznika Odra:

(...) było to pisane w 1978 roku na zapleczu kabaretu Pietrzaka. Ja miałem wtedy przemyślenia, typowe dla początkującego artysty, że my robimy w tym kabarecie za kozły ofiarne i to, że jesteśmy, w cudzysłowie, noszeni na rękach przez publiczność, jest wywyższeniem, ale może się skończyć stryczkiem, bo płaci się za wywyższenie. Znacznie później przeczytałem u Girarda, że lud wybiera kozła ofiarnego i przystraja mu rogi w kwiaty i karmi go, i pieści, i opiekuje się nim po to, żeby go zarżnąć. Wówczas jedynie przeczuwałem te prawdy o zachowaniu tłumu i sytuacji artysty.